Süni İntellekt Etik Problemlərə Səbəb Olurmu?
Süni intellekt (AI) son illərdə həyatımızın bir çox sahəsində inqilabi dəyişikliklərə səbəb olmuşdur. Texnologiyanın sürətli inkişafı ilə AI, səhiyyə, nəqliyyat, maliyyə və bir çox digər sahələrdə tətbiq olunmağa başlanmışdır. Lakin bu inkişaf, bəzən etik və sosial məsələlərin müzakirəsinə səbəb olur. Süni intellektin tətbiqinə dair etik problemlər, həm insanlar, həm də cəmiyyət üçün əhəmiyyətli məsələlərdir. Bu yazıda, süni intellektin yaratdığı etik problemləri və bu məsələlərə necə yanaşılmalı olduğunu araşdıracağıq.
1. Qərəz və Diskriminasiya
Süni intellektin ən böyük etik problemlərindən biri, sistemlərin qərəzli olmasıdır. AI alqoritmləri, insanlar tərəfindən hazırlanan verilənlərə əsaslanır və əgər bu verilənlərdə mövcud olan qərəzlər və səhvlər varsa, AI sistemi də bu qərəzləri təkrarlaya bilər. Məsələn, bir çox süni intellekt alqoritmləri, cinsiyyət, irqi və sosial vəziyyətə əsaslanaraq yanlış qərarlar verə bilər. Bu, xüsusilə mühakimə və qərar qəbuletmə proseslərində problemlər yarada bilər.
Qərəzli AI, cəmiyyətdəki bərabərsizlikləri daha da dərinləşdirə bilər. Yəni, AI-nin yanlış və qərəzli qərarları, müəyyən qrupların daha da istismar edilməsinə və ya haqsızlığa məruz qalmasına səbəb ola bilər. Bu, həm iqtisadi, həm də sosial sahələrdə ciddi təsirlər yaradaraq bərabərsizlikləri artırır.
2. Məlumatların Təhlükəsizliyi və Şəxsi Məlumatların İstifadəsi
Başqa bir etik problem, AI sistemlərinin şəxsi məlumatları necə istifadə etməsidir. AI alqoritmləri, insanların davranışları, vərdişləri və digər şəxsi məlumatlar əsasında öyrənir və inkişaf edir. Bu məlumatların yığılması və işlənməsi, istifadəçilərin şəxsi həyatına müdaxilə edə bilər. İnsanların razılığı olmadan bu məlumatların toplanması və emalı, gizlilik hüququnun pozulmasına səbəb ola bilər.
Süni intellektin məlumat toplama və işləmə gücü, insanların şəxsi həyatını daha çox izləmək və manipulyasiya etmək imkanı yaradır. Bu, xüsusilə sosial şəbəkələr və reklam sənayesi sahəsində daha çox diqqət çəkir. İnsanların şəxsi məlumatlarının qorunması və bu məlumatların etik qaydalara uyğun şəkildə istifadə edilməsi, AI-nin etik məsələlərindən biri olaraq qalır.
3. Avtomatlaşdırma və İş Gücü
Süni intellektin digər bir etik problemi isə avtomatlaşdırmanın iş gücünə təsiridir. AI, bir çox sahədə işləri daha sürətli və effektiv həyata keçirə bilər, lakin bu, insan işçilərinin işsiz qalmasına səbəb ola bilər. Avtomatlaşdırma, xüsusilə aşağı gəlirli işlərdə və əmək intensiv sahələrdə çoxsaylı iş imkanlarını aradan qaldırır. Bu, işçilərin gələcəkdə iş bazarına daxil olmasını və bu sahədə rəqabət aparmasını çətinləşdirə bilər.
İnsanların işsiz qalması və bu vəziyyətin onların həyat şəraitinə təsiri, böyük bir sosial məsələdir. AI-nin iş gücünü əvəz etməsi, həmçinin insanların təhsil və bacarıqlarını yenidən formalaşdırma ehtiyacını ortaya qoyur. Bu da əxlaqi bir problem olaraq, insanların gələcək iş həyatına necə uyğunlaşacağına dair məsələləri gündəmə gətirir.
4. Avtomatlaşdırılmış Qərar Vermə və Hesab Vermə
AI, xüsusilə hüquqi, səhiyyə və maliyyə sahələrində mühüm qərarlar verməkdə istifadə olunur. Lakin bu qərarların avtomatlaşdırılması və AI tərəfindən alınması etik suallar doğurur. Avtomatlaşdırılmış qərar vermə, bəzən insanların müdaxiləsi olmadan həyata keçirildiyi üçün şəffaflıq və məsuliyyət məsələlərini ortaya çıxara bilər. Əgər bir AI sisteminin verdiyi qərar yanlış olarsa, bunun məsuliyyətini kim daşıyacaq? Həmçinin, belə qərarların insanların həyatına təsiri necə olacaq?
AI-nin qərar vermə prosesi bəzən çox mürəkkəb və anlaşılmaz ola bilər. Bu, insanların bu qərarların necə və niyə alındığını başa düşməsini çətinləşdirir və nəticədə inamsızlığa yol aça bilər. Avtomatlaşdırılmış sistemlərdən gələn qərarların hesab verməsi və şəffaflığı, süni intellektin etik istifadəsi üçün vacib bir məsələyə çevrilir.
5. Süni İntellekt və İnsan Hüquqları
Süni intellektin inkişafı ilə yanaşı, insan hüquqlarının qorunması məsələsi də ortaya çıxır. AI sistemlərinin insanları izləməsi, sosial şəbəkələrdə fəaliyyət göstərməsi və qərar verməsi, bəzən şəxsi hüquqların pozulmasına səbəb ola bilər. İnsanların sərbəstliyini məhdudlaşdıran, onların həyatını və qərarlarını yönləndirən AI sistemləri, cəmiyyətdə təhlükəsizlik və azadlıq məsələlərini gündəmə gətirir.
Süni intellektin etik problemləri yalnız texnologiyanın inkişafı ilə bağlı deyil, həm də bu texnologiyanın cəmiyyətə təsirini necə idarə edəcəyimizlə bağlıdır. İnsanların hüquqları və azadlıqları qorunmalı, süni intellektin tətbiqi bu prinsiplərə uyğun olmalıdır.
Nəticə
Süni intellektin inkişafı və tətbiqi, etik problemləri də özü ilə gətirir. Qərəz və diskriminasiyadan, şəxsi məlumatların qorunmasına qədər bir çox etik məsələ süni intellektin tətbiqi ilə əlaqədardır. Bu problemləri həll etmək üçün texnologiyanın inkişafı ilə yanaşı, etik qaydaların və tənzimləmələrin də mövcud olması vacibdir. Süni intellektin etik istifadəsi, yalnız texnoloji tərəfdaşlar tərəfindən deyil, həm də cəmiyyətin ümumi maraqları doğrultusunda təmin edilməlidir. Gələcəkdə süni intellektin etik problemlərini həll etmək üçün beynəlxalq əməkdaşlıq və qaydaların möhkəmləndirilməsi önəmli olacaqdır.
Müəllif: Gülnar Ramazanlı
